MOESSAR voor een korte inleiding in de Moessar beweging klik hier

Moessar: overdenking over stilte / shtika

STILTE/SILENCE/SHTIKA

Als je niets te zeggen hebt, luister dan, wees stil.' (Job 33:31-33)

Ik ga het hebben over Shtika, stilte. Het onderwerp stilte als eigenschap – als mida – trok mij deze keer bijzonder aan. De stilte niet als dekmantel van misstanden, als verzwijgen van wat juist besproken of gehoord zou moeten worden, maar de levende stilte als rustmoment, de stilte die een stap terug doet uit het woordrumoer, stilte die beschouwt, waardeert, richting wijst.

Er is een tijd om te zwijgen en een tijd om te spreken zegt Kohelet, Prediker (3:7)

Velen zullen het met Kohelet eens zijn, denk ik, vooral dat zwijgen is een hele toer soms. Denk alleen al eens aan de opdracht op shabbat te zwijgen tijdens het handenwassen tot en met het eten van het stukje brood. Soms lijkt het te lukken, dat zwijgen en net voor het einde van de stilteperiode zegt iemand toch nog iets, zoiets als: moeilijk, hè, om niets te zeggen, vooral voor ons joden. Maar dat is natuurlijk nog het minste probleem. Wanneer te spreken en wanneer te zwijgen, dat is een levenskunst, een soort morele acrobatiek, het is levenslang oefenen, het lijkt me moeilijker dan viool spelen of koorddansen.

Die kunst van het spreken en zwijgen is een belangrijk punt in ons jodendom, het heet ‘shmirat ha-lashon' , het beheersen van de tong. Als dat niet lukt heet dat ‘lashon ha-ra', de slechte tong. Wanneer de rabbijnen van de Moesarbeweging het over shtika hebben doelen ze meestal op deze kunst van beheersing van de tong. Het fundament in de Tora is Wajikra 19:16: Je zal niet als een lasteraar (rechiel) rondgaan onder je volk.

Het is in allerlei richtlijnen nader uitgewerkt. Lashon ha-ra is veel ruimer dan alleen laster of roddel. De 19-eeuwse leraar, Rabbi Israel Meir HaCohen Kagan, de Chafets Chaim , heeft er een heel boek, Sefer Chafets Chaim, over geschreven. Dat is bewerkt in een ‘Daily Companion' dat ik een tijdje iedere dag heb bijgehouden. Iedere dag heeft een stukje over een aspect van het juiste spreken.

Het gaf mij een idee hoeveel aspecten het heeft, het spreken en zwijgen over anderen. Besteed er eens een paar dagen aan, aan observeren, wanneer en hoe vaak je makkelijk over andere mensen spreekt en de grens overgaat naar geruchten, roddel zo niet kwaadsprekerij. Nogal eens komt het voor dat ik in zo'n praatclubje zit of sta en ik luister ernaar. Of ik ervaar ik de stilte als ongemakkelijk en hup daar ga ik weer, ik pak een of ander verhaal over iets of iemand beet alleen al om die stilte te doorbreken, ter plekke merk ik het al en het voelt niet goed. Als ik me bewust wordt van hoeveel van mijn spreken lashon ha-ra is, besef ik beter hoeveel frustratie, haat en vijandschap erdoor is en wordt veroorzaakt (Maimonides en 3 doden), ja de Chafets Chaim ziet er de oorzaak in van de verwoesting van de tempel.

Lashon ha-ra, het ondermijnt de samenleving in het klein en in het groot.
Als de wereld zich aan de dringende adviezen van de Chofets Chajim zou houden , zou de Amerikaanse presidentiële kampanje onmiddellijk stopgezet moeten worden, zouden kranten en bladen verdwijnen of vele malen dunner worden en zou de televisie zich geen raad meer weten hoe de uren te vullen. De bubbel van ongefundeerde kredieten en financiële windhandel loopt nu wel leeg, maar dan zou ook de onvoorstelbaar grote bubbel leeglopen van roddel, laster, geruchten, desinformatie, gemene praat, gebabbel, gebakken lucht en loze praatjes en een immense rust en vrede zou over dorpen, steden en landen dalen.

Maar even terug naar mijzelf. Hoe leidt ik die tong in goeie banen.
Een goeie hulp daarbij is de stilte, daar wil ik nog even wat verder op ingaan.

‘Stilte is een heining om de wijsheid, sijag le-chochma shtika ' zei Rabbi Akiva.
Zonder dat ik dat vaak besef is stilte altijd beschikbaar, stilte is de achtergrond van alles . Meestal ben ik gefocust op een vorm (gedachte, beeld, actie) op de voorgrond en heb ik de achtergrond helemaal vergeten. De gestalte op de voorgrond is zo overheersend in mijn aandacht dat de achtergrond niet lijkt te bestaan. Maar de achtergrond maakt de voorgrond mogelijk. Het doek brengt het schilderij voort en het papier de tekening. Stilte is de achtergrond waaruit de muziek, het lied, de woorden opwellen. Kijk eens in je machzor , naar het stille woordloze wit tussen de woorden, om de woorden heen, de blanke ruimte waaruit de letters krachtig en sierlijk opspringen. Zonder wit is er geen tekst, zonder stilte zijn er geen woorden.

In mij hoofd is het vaak een drukte van belang. Maar ik kan de stilte vinden door met mijn bewustzijn van de voorgrond – de woelige stroom van woorden, beelden, gedachten - naar de achtergrond te gaan. Een onthechting van het innerlijk geroezemoes, een stap terug uit het dagelijks rumoer. Het is een levende stilte, waarin het hoofd kan uitrusten, waarin de ziel zich kan vernieuwen en inspiratie kan opdoen. Een nieuw inzicht kan plots opduiken, een juiste woord, dat broodnodig is, een lang gezochte oplossing, een oude emotie vraagt even aandacht, een nieuw gevoel van dankbaarheid. Meditatie – zo'n kwartiertje à een half uurtje per dag – is daarbij een enorme steun, je kan het door de dag heen ook af en toe een paar momenten doen. Meditatie is een praktijk die ook in de joodse wereld een plek heeft. Er is zelfs een speciaal hebreeuws woord voor, ‘hitbodedoet'.

Tegen de achtergrond van de stilte is het goed te doen om te bidden al is het maar een paar woorden. Soms is ‘Baroech Ata' en stil te zijn bij de betekenis van die woorden voor mij genoeg hoorde ik de bekende hedendaagse Rabbijn-filosoof David Hartman zeggen.
De stilte als brug naar het diepste of het hoogste, ik vond het ook terug in dat schitterende verhaal van Elia, die op de vlucht voor koning Achab belandt in een grot van de berg Chorew, de berg van God:

11 ‘Kom naar buiten,' zei de EEUWIGE , ‘en treed hier op de berg voor mij aan.' En daar kwam de EEUWIGE voorbij. Er ging een grote, krachtige windvlaag voor de EEUWIGE uit, die de bergen spleet en de rotsen aan stukken sloeg, maar de EEUWIGE bevond zich niet in die windvlaag. Na de windvlaag kwam er een aardbeving, maar de EEUWIGE bevond zich niet in die aardbeving. 12 Na de aardbeving was er vuur, maar de EEUWIGE bevond zich niet in dat vuur. Na het vuur klonk het gefluister van een zachte bries. 1 Koningen 19:11

Eigenlijk staat er: ‘kol demama daka' = een geluid van dunne stilte. Die zachte bries is een keuze van de NBV. En ook de psalmen met hun vele bloemrijke woorden weten wat stilte vermag: psalm 65 begint met: “Lecha doemija tehila”: ‘Voor u is stilte een lofzang'
En nu ……houd ik verder mijn mond. Rob Cassuto 091008